Говьсүмбэр аймаг
Баянтал сум
Ерөнхий мэдээлэл
Говьсүмбэр аймгийн Баянтал сум нь хуучнаар Сэцэн хан аймгийн Боржигин Цэцэн вангийн хошууны төв хэсэг, үндсэн нутаг нь юм.БНМАУ-ын Бага хурлын 1990 оны 12 дугаар сарын 30-ны өдрийн 34-р тогтоолоор Зөвлөлтийн цэргийн ангийн хотхоныг түшиглүүлэн Улаанбаатар хотын харьяа Баянтал хороо нэртэйгээр 1991 оны 1-р сард байгуулсан. Улсын бага хурлын 1991 оны 6-р сарын 21-ны өдрийн 46 дугаар тогтоолын дагуу 1991 оны 7-р сараас Чойр хотын Баянтал хороо болж, улмаар 1994 онд Засаг захиргааны шинэ бүтэц зохион байгуулалтанд орсноор Говьсүмбэр аймгийн Баянтал сум болон байгуулагдсан. Төвийн 1 дүгээр баг, хөдөөгийн 2 дугаар баг гэсэн 2 багтай нийт 335 өрхийн 961 хүн амтай. Үүнээс эрэгтэй 489 буюу 50.8 хувь, эмэгтэй 472 буюу 49.1 хувийг тус тус эзэлдэг.
Далайн түвшнээс дээш 1000-1500 м өргөгдсөн. Физик газарзүйн хувьд тал хээрийн мужид, геоморфологийн хувьд говь, хээрийн бүсэд багтах бөгөөд улаан хүрэн шавранцар хөрстэй.Газар хөдлөлийн эрчим 7 балл.Сумын нутаг дэвсгэр нь уул, гүвээ толгод бүхий тал хээр, мал аж ахуй болон газар тариалан эрхлэхэд тохиромжтой.
Нийт газар нутгийн хэмжээ 91606 га.
Мал сүрэг
2012 оны жилийн эцсийн байдлаар сумын хэмжээнд нийт 33643 мал тоологдсоноос Тэмээ-152, Адуу-2016, Үхэр-792, Хонь-15655, Ямаа-15028 байна. Мөн малчин өрх 83, малтай өрх 143 байгаа нь сумын нийт өрхийн 42.9 хувийг эзэлж байна.Нийт 33.6 мянган толгой малаас цэвэр үүлдэр, эрлийз, нутгийн шилмэл омгийн 11.2 мянган толгой мал тоологдсон нь нийт малын 33.3 хувь байна.
Зам тээвэр
Сумын газар нутаг дэвсгэр дээгүүр Москва-Улаанбаатар-Бээжингийн чиглэлийн Олон Улсын төмөр зам 63 км дайран өнгөрдөг.Төмөр замын салаа замаас нүүрсний ачилт хийдэг. Улаанбаатар хот-Чойр-Сайншанд-Замын үүдийг холбосон олон улсын чанартай мянганы босоо тэнхлэгийн авто зам дайран өнгөрдөг. Баг хооронд шороон замаар холбогддог.
Ус хангамж
Сумын төвд цэвэр усны эх үүсвэрийн гүний 6 худаг, цэвэр усны 750 м, бохир усны 1.42 км урт шугам хоолойтой. Төвлөрсөн ус хангамж, ариутгах татуургын сүлжээнд 30 өрх, 4 аж ахуйн нэгж холбогдож бусад айл өрх 9 ус түгээх байрнаас усаа авч байна. Ус нөөцлөх сав байхгүй.Сумын төвийн хэрэглээнээс гарсан бохирыг 2.7 км-т даралттай бохирын шугам, ариутгах татуургын станцаар дамжуулан татан зайлуулж байна.
Хүн ам өрхийн тоо
Сумын хүн амын 80 хувь нь залуу болон дунд насныхан, 15 хувь нь хүүхэд, 5 хувь нь ахмад настнууд байна.
Орон сууц хангамж
Сумын төвд Зөвлөлтийн цэргийн ангийн үед ашиглагдаж байгаад тоногдож хоцорсон угсармал 5 давхар 6 барилга буюу 690 өрхийн 1-4 өрөө байрууд байна. Одоогоор 2 барилгыг засварлан, инженерийн шугам сүлжээнд холбож, ашиглалтанд оруулаад байна.Цаашид Засгийн газрын 2012 оны 82 дугаар тогтоолоор үлдсэн барилгуудыг 100 мянган айлын орон сууц хөтөлбөрт хамруулж, 555 айл өрхийн орон сууцыг засварлахаар болсон.
Боловсрол
Тус сургуулийн байрыг Зөвлөлтийн цэргийн ангийн үед ашиглаж байсан орон сууцны барилгыг 2009 онд улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар бүтэцийг нь өөрчилж, сургууль, цэцэрлэгийн зориулалтаар ашиглаж байна.
Дотуур байр
Сургуулийн барилгын 1 орцыг дотуур байрны зориулалтаар засварласан бөгөөд 80 хүүхэд хүлээн авах хүчин чадалтай. Одоогоор 45 хүүхэд хамрагдаж байна. Дотуур байр нь тоног төхөөрөмжөөр бүрэн хангагдсан, нэгдсэн инженерийн шугаманд холбогдсон.
Эрүүл мэнд
Эрүүл мэндийн үйлчилгээ авсан 3331 иргэнээс Эмнэлэгт хэвтэн эмчлүүлсэн 246 хүн, Урьдчилан сэргийлэх үзлэг 1375 хамрагдсан. Осол гэмтэл 31, халдварт өвчлөлийн 2 тохиолдол гарсан байна. Түргэн тусламжийн дуудлага нийт 749 үүнээс алсын дуудлага 202 байна.
Соёлын төв
Хуучин зөвлөлтийн цэргийн ангийн үед дэлгүүрийн зориулалтаар ашиглаж байсан барилгыг засварлан, 2006 онд тус сумын соёлын төв байгуулагдаж, 6 орон тоотойгоор ажиллаж байна. Соёлын төв нь концертын танхим, орон нутаг судлах танхим, сургалтын танхим, нийтийн номын сангийн танхим гэсэн танхимуудаар үйлчилж байна.
Ажиллах хүч салбараар
Хот байгуулалт газрын харилцаа
Баянтал сумын төв нь засаг захиргаа, хөдөө аж ахуй, үйлдвэрлэлийн чиг үүрэг давамгайлсан суурин юм.Сумын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөг 2013 онд орон нутгийн хөгжлийн сангийн төсвийн санхүүжилтээр хийлгэхээр төлөвлөсөн. Барилгажилтын хувьд Зөвлөлтийн цэргийн ангийн үед ашиглаж байсан орон сууцны барилгуудыг сэргээн засварлаж, үе шаттайгаар ашиглалтад оруулж байгаагийн зэрэгцээ нийгэм, соёлын барилга байгууламжууд ашиглалтын шаардлага хангахгүй байгаа тул сургууль, цэцэрлэг, соёлын төв, спорт зал зэргийг шинээр барих шаардлагатай байгаа. 2012 онд улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар эрүүл мэндийн төвийн барилга ашиглалтад орж байна.Сумын төвийн суурьшлын бүс хүн амын механик өсөлтөөс шалтгаалан сүүлийн 4 жилийн хугацаанд 200 га-гаар нэмэгдсэн. Сумын төвийн нутаг дэвсгэрийн бүсчлэлийн өнөөгийн байдал: орон сууц, олон нийтийн бүс 16316.6 га үйлдвэрлэлийн бүс 7 га ногоон байгууламж, амралт, аялал жуулчлалын бүс 14000 га хөдөө аж ахуйн бүс 93.32 га зам, шугам сүлжээний бүс 1138.8 га2012 байдлаар 923 иргэнд гэр бүлийн хэрэгцээний зориулалтаар 167.4 га газар өмчилж, гэр бүлийн хэрэгцээний зориулалтаар 129.4 га газрыг 124 иргэнд, аж ахуйн нэгжий зориулалтаар 15131.9 га газрыг 14 аж ахуй нэгжид, албаны зориулалтаар 2134.1 га газрыг 14 төрийн байгууллагад, гадаадын хөрөнгө оруулалттай аж ахуйн нэгж, хуулийн этгээдэд 64 га газар нийт 17627.1 га газрыг 156 иргэн, байгууллага, хуулийн этгээдэд эзэмшүүлсэн байна. Өвөлжөө, хаваржааны зориулалтаар 5.67 га газар, 81 иргэнд, 1 хуулийн этгээдэд амралт, аялал жуулчлалын зориулалтаар 14000 га газар, 9 аж ахуйн нэгж газар тариалангийн зориулалтаар 22 га газар эзэмшиж байна.
Суманд хэрэгжиж буй төслүүд
Малын индексжүүлсэн даатгал төсөл/ хугацаа нь дууссан/Жижиг дунд үйлдвэрийг дэмжих төсөлТогтвортой амьжиргаа-2 төсөл /хугацаа нь дууссан/
Сумын хөшөө дурсгал
Хөшөө дурсгалын нэр: Зөвлөлтийн сөнөөгч онгоцБайгуулагдсан он: 1972 онХөшөө, дурсгалын намтар: Зөвлөлтийн цэргийн ангид ашиглагдаж байсан сөнөөгч онгоц
Сумын онцлог
Тус сум нь нийслэл Улаанбаатар хоттой хатуу хучилттай авто замаар холбогдсон, салаа төмөр замтай, харилцаа холбоо, эрчим хүч зэрэг дэд бүтэц харьцангуй сайн хөгжсөн Орос цэргийн ангийн үед ашиглаж байсан орон сууцнуудыг сэргээн засварлаж ашиглалтад оруулснаар орон сууцны хүрэлцээ хангамжийг нэмэгдүүлэх бүрэн боломжтой. Цэргийн ангийн үед ашиглаж байсан нисэх онгоцны тус бүр 2.8 км урт, 72 м өргөн зурвас бүхий онгоцны буудал, том хэмжээний агуулах ангаруудыг түшиглэн олон улсын болон дотоодын тээвэр, ложистик хөгжүүлэхээр Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрт тусгагдсан. Энэ ажлын хүрээнд Чойрын эдийн засгийн чөлөөт бүс, үйлдвэр технологийн паркын ТЭЗҮ хийгдэж, суурь дэд бүтцийн зураг төсөл боловсруулагдаж, ерөнхий төлөвлөгөө нь хийгдсэн.
Сумын индекс
Төрлийн нэрэн дээр дарж дэлгэрэнгүй харна уу| Боловсрол: | 0.562101000 |
| Эрүүл мэнд: | 0.940295000 |
| Эдийн засаг: | 0.293061428 |
| Бусад: | 0.329620000 |
| Дэд бүтэц: | 0.737083333 |
| Байгаль орчин: | 0.833335000 |
Говьсүмбэр аймгийн хойд хэсэгт: Улаанбаатар хотоос 200 км-т Аймгийн төвөөс 27км зайд байрладаг. Төмөр замын 14, 16, 18-р зөрлөгүүдийг харьяалж, баруун талаараа Дундговь аймгийн Цагаандэлгэр, хойд талаараа Төв аймгийн Баян, Баянжаргалан, зүүн, урд талаараа Говьсүмбэр аймгийн Сүмбэр зэрэг сумдуудтай хиллэдэг.
Хуурайдуу сэрүүн, салхи ихтэй зунтай, хахир өвөлтэй. 1 дүгээр сарын дундаж температур -25С 7 дугаар сарын дундаж температур +20С Жилийн дундаж салхины хурд 4-6 м/с Жилийн хур тунадасны нийлбэр 300-400 мм
Орон нутгийн төсөв: Сумын өөрийн орлого 11,5 сая, төвлөрсөн төсвийн шилжүүлэг 220,9 сая төгрөг, нийт 231,5 сая төгрөгийн орлого бүрдсэн байна. Орон нутгийн нийт төсвийн зардал нь 238.5 сая төгрөг байна. Нийт зардлын 55.7 хувь нь цалин, 6.2 хувь нь нийгмийн даатгалын шимтгэл, 1.1 хувийг урсгал шилжүүлэг, 37 хувийг нь бусад зардал эзэлж байна. Эдийн засгийн бүтэц: Сумын хэмжээнд нийт 12 аж ахуйн нэгж байгууллага үйл ажиллагаа явуулж 188.6 сая төгрөгийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж аймагт 20.4 сая, орон нутагт 6.0 сая нийт 26.4 сая төгрөгийн татвар төвлөрүүлж байна. Тус суманд Цахилгаан түгээх сүлжээ ТӨХК-н салбар, Малын тэжээл үйлдвэрлэдэг “Бармааш” ХХК, Төмрийн хүдрийн баяжмал үйлдвэрлэдэг “Бигом-Чойр” ХХК, Ноос, ноолуур угаах, самнах үйлдвэр эрхлэдэг “Чойр-Хайрхан” ХХК, Төмрийн баяжмалын “Тамирын их урсгал” ХХК зэрэг томоохон аж ахуйн нэгжүүд үйл ажиллагаа эрхэлж байгаа нь сумын эдийн засгийн бүтцэд чухал нөлөө үзүүлж байна.
Газар тариалан
Сумын хэмжээгээр жилд дунджаар 3-5 га талбайд төмс, 4-6 га талбайд хүнсний ногоо, 8 га талбайд тэжээлийн ургамал тариалж, 8 тонн төмс, 10 тонн хүнсний ногоо, 1.5 тонн тэжээлийн ургамал хураан авдаг.
Цахилгаан хангамж
Сум нь Төвийн эрчим хүчний сүлжээнд холбогдсон. Сумын төв дээр 1981 онд баригдсан 35/6 кВт-ын дэд станцтай. Дэд станцаас Дундговь аймгийн Говь-Угтаал, Цагаандэлгэр зэрэг сумдыг цахилгааны эх үүсвэрээр хангадаг.
Дулаан хангамж
Сумын төвд төвлөрсөн уурын зуух 1 ажиллаж байгаа бөгөөд ДТХ маркын 0.9 МВт-ын 2 тогоо ашиглагдаж Засаг даргын Тамгын газар, Эрүүл мэндийн төв, Ерөнхий боловсролын 9 жилийн 4 дүгээр сургууль, 4 дүгээр цэцэрлэг, Соёлын төв зэрэг байгууллага болон бусад ААН, айл өрхийг дулаанаар хангаж байна. Тус сумын ус, дулаан хангамжийн үйл ажиллагааг “Талын-Илч” ОНӨҮГ эрхлэн явуулж байна. Одоогоор 16 орон тоотойгоос байнгын 10, түр 6 орон тоотойгоор ажиллаж байна.
Шилжилт хөдөлгөөн
Сүүлийн жилүүдэд аж үйлдвэрүүд бий болж ажлын байр шинээр нэмэгдэж шилжин ирэх хүмүүсийн тоо жилээс жилд нэмэгдэж байгаа. Мөн “Чойр эдийн засгийн чөлөөт” бүс шинээр байгуулагдаж байгаа. Энэ нөхцөл нь хүн амын шилжилт хөдөлгөөний тогтвортой байдалд эерэгээр нөлөөлж байна.
Нийгмийн үйлчилгээний барилга байгууламж
Сургууль
Сургуулийн хүчин чадал: 160 суудалСургууль нь 8 бүлэгт 118 хүүхэд өдрөөр суралцаж, албан бус боловсролын дүйцсэн хөтөлбөрөөр олгох сургалтанд 4 иргэн суралцаж байна. Сургууль завсардалт байхгүй. Бага ангийн хамран сургалт 100 хувь, суурь боловсролын хамран сургалт 100 хувьтай Нийт 23 албан хаагчтайгаас 12 багш, 11 ажилтантай, магистр багш-2, тэргүүлэх зэрэгтэй багш-1, заах аргач багш-2 буюу 100 хувь дээд боловсролтой
Цэцэрлэг
Тус сумын сургууль, цэцэрлэг нь нэг барилгад байрладаг бөгөөд барилгын 1 дугаар давхрыг цэцэрлэгийн зориулалтаар засварлан ашиглаж байна.Цэцэрлэгийн хүчин чадал: 50 хүүхэдЦэцэрлэгийн үндсэн сургалтанд 2 бүлгийн 50 хүүхэд хамрагдаж, сургуулийн өмнөх боловсролын хамран сургалт 94%-тай байна.Нийт 11 нийтийн албан хаагчтай. Үүнээс 5 багш, 6 ажилтантай.
Эмнэлэг
Суманд улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар 10 ортой эмнэлэг баригдаж дуусч ашиглалтанд хүлээн авч эмнэлэг, эмийн сангийн үйл ажиллагаагаа хэвийн явуулж байна. Нийт 13 албан хаагчидтайгаас их эмч 1, эмнэлгийн тусгай мэргэжилтэн 7, бусад 5 ажилтан ажиллаж байна.
Спорт заал
Суманд стандартын спорт зал байхгүй бөгөөд зөвлөлтийн цэргийн ангийн үед ашиглаж байсан залыг 4 дүгээр сургуулийн спорт заал болгон ашиглахын зэрэгцээ сумын хэмжээний спортын бүхий л арга хэмжээг зохион байгуулж байна.
Ажилгүйдэл ядуурал
Суманд бүртгэлтэй ажилгүй иргэд 204 байна. Нийт ажилгүй иргэдийн 52 хувийг эмэгтэйчүүд эзэлж байна. Бүртгэлтэй ажилгүй иргэдийг боловсролын түвшингээр нь авч үзвэл 1.9 хувийг дээд, 29 хувийг тусгай дунд, 67 хувийг бүрэн бус дунд боловсролтой хүмүүс тус тус эзэлж байна.
Засаг даргын тамгын газар
Сумын ЗДТГазарт цагдаа, банк, мал эмнэлгийн нэгж зэрэг холбогдох байгууллагууд үйл ажиллагаа явуулж байна.
Сумын сор бүтээгдэхүүн
“Цагаан айраг” хоршоо нь зуны цагт өөрийн сум болон аймаг орон нутагтаа сайхан айргийг худалдан борлуулах ажлыг уламжлал болгон зохион байгуулж, сумын шилдэг сор болсон бүтээгдэхүүн болоод байна.
Сумын хөгжлийн зорилт
Тус сум нь “Хөдөө аж ахуй, мал аж ахуйн гаралтай байгалийн цэвэр бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэгч сум” болох зорилго тавьж дараах гол зорилтуудыг дэвшүүлэн ажиллаж байна. Үүнд:• Эдийн засгийн бүтцийг боловсронгуй болгож, хэрэглэгч сумаас үйлдвэрлэгч сум болох суурь нөхцлийг бүрдүүлэх • Ажлын байрыг 2-3 дахин нэмэгдүүлж, ажиллах хүчний байршлыг хүн амын суурьшил, газар нутгийн зохион байгуулалт, эдийн засгийн бүтэцтэй уялдуулан зөв байршуулах • Нийгэм, эдийн засгийн дэд бүтцийг үе шаттайгаар сайжруулж, орон сууцны хангамжийг нэмэгдүүлэх